Digitalizacija i tehnološko osavremenjivanje kao ključni izazovi za privredu Republike Srpske

Privredna komora Republike Srpske, nakon sveobuhvatnog procesa prikupljanja podataka od privrednih društava koji je realizovan u saradnji sa područnim privrednim komorama, pripremila je i uputila Prijedloge mjera za program ekonomskih reformi za period 2023 - 2025. godine.
 
Identifikovana su tri ključna izazova sa kojima se privreda suočava u ovom trenutku, a procjena je da će njihov uticaj biti još izraženiji u predstojećem periodu. Ti izazovi su nedostatak radne snage, digitalizacija i tehnološko osavremenjavanje i reforma javnog sektora. Načini na koji su ovi izazovi obrađeni u Prijedlogu mjera za program ekonomskih reformi za period 2023 - 2025. godine predstavljeni su u seriji tekstova na zvaničnoj internet stranici Područne privredne komore Bijeljina.
 

DIGITALIZACIJA I TEHNOLOŠKO OSAVREMENjIVANjE
 
Digitalna transformacija je integracija digitalnih tehnologija u privrednim društvima i uticaj tehnologija na društvo. Digitalne platforme, internet stvari, računarstvo u oblaku i vještačka inteligencija su među tehnologijama koje utiču na sektore od saobraćaja/transporta do energetike, poljoprivredno-prehrambenih, telekomunikacionih, finansijskih usluga, industrijske proizvodnje i zdravstvene zaštite i koje mijenjaju živote ljudi. 
 
Tehnologije mogu pomoći u optimizaciji proizvodnje, smanjenju emisija i otpada, jačanju konkurentskih prednosti privrednih društava i pružanju novih usluga i proizvoda potrošačima.
 
Pitanje digitalizacije, odnosno digitalne transformacije u javnom i privatnom sektoru posljednjih godina dobija na sve većem značaju, a taj trend posebno je izražen od pojave virusa korona i svih njegovih posljedica, iako je povećanje svijesti o potrebi digitalizacije i primjene novih tehnologija uzrokovan i nedostatkom radne snage, zahtjevima stranih tržišta, primjenom različitih standarda u poslovanju, sve izraženijim problemima u oblasti klimatskih promjena, energetike/energije i poremećajima u lancima snabdijevanja, kao i poskupljenjima u oblasti repromaterijala, sirovina, energenata, te pojavom visoke stope inflacije.
 
Aktuleno postaje i pitanje iznalaženja sredstava i modela za primjenu cirkularne (kružne/zelene) ekonomije u poslovanju, čiji je cilj očuvanje i zaštita domaćih resursa, sprečavanje daljeg štetnog uticaja na okolinu, ekonomiju i društvo i primjena savremenih tehnoloških rješenja zasnovanih na inovacijama. 
 
Cirkularna ekonomija predstavlja regenerativni ekonomski sistem u kojem se vodi računa o životnoj sredini, uštedi prirodnih resursa, smanjenju količina otpada za deponovanje, a u proizvodnim procesima obraća se pažnja i na potrošnju energije i stavlja akcenat na korišćenje obnovljivih izvora energije.
 
Privredni model u kojem se otpad reciklira, ponovo iskoristi ili popravi naziva se cirkularnom ekonomijom, i potpuno je drugačiji od koncepta koji je danas dominantni model privrede, a to je tzv. linearni model, odnosno linearna  ekonomija. Linearna ekonomija se zasniva na konceptu „uzmi – napravi – iskoristi – odbaci“,  odnosno na eksploataciji prirodnih resursa neophodnih za proizvodnju novih proizvoda.
 
Cirkularna ekonomija predstavlja novi pristup koji integriše ekonomiju i sistem upravljanja otpadom, a zamišljen je tako da vodi obnovi ekosistema, uz veliki broj inovacija i sa značajnim uticajem na navike društva u cjelini.
 
Republika Srpska popsljednjih godina u Budžetu obezbjeđuje određena podsticajna sredstva za podršku u nabavci novih tehnologija i digitalnu transformaciju, a izrađena je i sveobuhvatna Strategija zaštite životne sredine Republike Srpske za period 2022-2032. godina.
 
PRIJEDLOG REFORMSKIH MJERA
 
Digitalizacija i nove tehnologije
 
- Kroz pravilnike za dodjelu podsticaja resornih ministarstava (MNRVOID, MPP) omogućiti ostvarivanje podsticaja na polju digitalne transformacije privrede, odnosno unapređenja poslovnog procesa, poslovnog modela, proizvoda ili usluga, putem korištenja digitalnih alata primjenom standardizovane metodologije Centra za digitalnu transformaciju Privredne komore Republike Srpske (CDT PKRS). Cilj je da Centar bude tijelo putem kojeg će se realizovati sredstva resornih ministarstava od utvrđivanja kriterijuma, raspisivanja javnog poziva, analize i selekcije projekata privrednih društava izrađenih po metodologiji CDT do dodjele sredstava, sve u saradnji sa resornim ministartsvima.

- CDT PKRS je prvi i jedini centar u Bosni i Hercegovini koji na jedinstven i sveobuhvatan način pruža usluge za podršku digitalnoj transformaciji privrednih društava. Infrastruktura CDT PKRS sastoji se od:
- Standardizovane metodologije za analizu stanja u privrednom društvu, analizu stepena digitalizacije, kreiranje prijedloga rješenja za proces digitalne transformacije u privrednom društvu i implementaciju konkretnih rješenja;
- Sertifikovanih 10 konsultanata po međuanrdnom strandardu (ISO 17024);
- Rada po fazama: izrada ekspertske analize; izrada digitalne strategije; implementacija rješenja iz strategije; verifikacija realizovanih rješenja;
- Organizacije edukacija putem platforme za elektnosnko učenje: https://edukacije.komorars.ba/;
- Umrežavanja privrednih društava putem elektronske platforme http://business-rs.ba/ (berza roba i usluga);
- Informisanja i povezivanja putem latforme za elektronski pristup informacijama o regulativi, pristupu finansijama i mogućnostima organizacije online bilateralnih susreta: https://infobiz.komorars.ba/;
- Informisanja putem Viber zajednice PKRS.
 
DIGITALIZACIJA JAVNE UPRAVE: Potrebno je razvijati e-platforme koje će omogućavati olakšan pristup javnim uslugama, smanjenje opterećenja za poslovne subjekte, ubrzati pružanje javnih usluga i smanjiti troškove za poslovne subjekte prilikom pristupa javnim uslugama. Digitalizacija javne uprave u navedenom smislu bi se trebala provoditi putem harmonizacije digitalizacije usluga, interoperabilnosti podataka i digitalne transformacije u svim republičkim i lokalnim institucijama. Ovim modelom bi se dovelo do izbjegavanja parcijalnih, nametnutih i nekoherentnih rešenja digitalizacije javne uprave.
- Izraditi strateški dokument digitalizacije javne uprave kojim bi bile obuhvaćene usluge organa javne uprave i republičkih organizacija koje treba digitalizovati, administrativne procedure koje treba digitalizovati, rokovi za postepenu digitalizaciju i okončanje procesa, izvori finansiranja digitalizacije, nadzor nad implementacijom strateškog dokumenta itd.   
 
DIGITALIZACIJA PRAVOSUĐA: Osnovni cilj i dalja aktivnost prilikom provođenja ove mjere bi trebala da se bazira na povećanju komunikacije učesnika u sudskim postupcima sa sudovima u cilju rasterećenja i smanjenja sudske administracije, te povećanja produktivnosti sudova, sa posebnim naglaskom na privredne sudove. Digitalizacijom usluga u pravosuđu postigla bi se i ujednačenost u postupanju sudovu. 
 
RAZVOJ ELEKTRONSKE TRGOVINE: Unapređenje pravnog okvira kojim će se definisati uslovi i oblici elektronske trgovine, sigurnost ovog načina poslovanja, način pružanja usluga informacionog društva, obaveze informisanja korisnika usluga, komercijalne poruke, pravila u vezi zaključivanja ugovora u elektronskom obliku, odgovornost pružanja usluga u e-trgovini, evidencija e-trgovaca i slično. U periodu negativnih uticaja poslovanja izazvanih pojavom virusa korona, e-trgovina je bilježila značajan rast upravo zbog beskontaktne mogućnosti trgovine. Koliki je značaj elektronske trgovine dokazuju i primjeri iz regiona (Republika Srbija) gdje su nadležna ministarstva izradila i posebne vodiče za e-trgovce putem kojih vrše dodatnu edukaciju učesnika u elektronskoj trgovini.
- Kreirati program razvoja e-trgovine u Srpskoj
 
RAZVOJ DIGITALNIH RJEŠENjA U TURIZMU:
 
- Satelitski račun u turizmu: Imajući u vidu da turizam postaje sve značajnija grana privrede u Republici Srpskoj i da ima trend rasta u pogledu ulaganja u turističku ponudu i njenu promociju, ootrebno je regulisanje oblasti statistike turizma kroz zakonske okvire Republike Srpske, koji će biti i u skladu sa međunarodnim propisima. Nedostatak adekvatne statistike u turizmu daje nerealnu sliku o količini novca potrošenog direktno u turističkom sektoru, kao i u mnogim sektorima kojih se dotiče, odnosno komplemetarnim djelatnostima na koje turizam direktno utiče, kao što su građevinarstvo, proizvodnja hrane, trgovina, saobraćaj, zanatstvo i sl. Zbog ovoga nije moguće s visokom pouzdanošću definisati ključne probleme u ovoj oblasti, niti imati u vidu sve pozitivne pomake koji se dogode poslije određenih afirmativnih akcija.
 
- Kreiranje elektronske platforme (centralni informacioni sistem u oblasti ugostiteljstva i turizma) za prijavu i odjavu turista i plaćanje boravišne takse, koji bi obuhvatio sve relevantne podatke o pružaocima usluge smještaja i objektima za smještaj, preko koga se vrši njihova evidencija i unose drugi podaci proistekli iz obavljanja turističke djelatnosti. Nedostatak adekvatne statistike u turizmu daje nerealnu sliku o količini novca potrošenog direktno u turističkom sektoru, kao i u mnogim sektorima kojih se dotiče, odnosno komplemetarnim djelatnostima na koje turizam direktno utiče, kao što su građevinarstvo, proizvodnja hrane, trgovina, saobraćaj, zanatstvo i sl. Zbog ovoga nije moguće s visokom pouzdanošću definisati ključne probleme u ovoj oblasti, niti imati u vidu sve pozitivne pomake koji se dogode poslije određenih afirmativnih akcija.
 
Elektronski sistem bi obezbijedio i finansijsku disciplinu u pogledu prihoda od boravišne takse i adekvatnu raspodjelu tih sredstava, kao i analizu prihoda i svrhe u koju se koriste, te preciznu evidenciju turističkih posjetilaca.
 
Zelena tranzicija
 
- Republika Srpska je u proceduri usvajanja Strategije zaštite životne sredine Republike Srpske za 2022-2032. godinu, koja obuhvata sedam tematskih oblasti (1. voda; 2. otpad; 3. biološka raznovrsnost i zaštita prirode; 4 kvalitet vazduha, klimatske promjene i energija; 5. hemijska bezbjednost i buka; 6. upravljanje prirodnim resursima; 7. upravljanje životnom sredinom), a za svaku kategoriju je definisan strateški cilj za postizanje dobrog stanja životne sredine, usklađenost sa propisima i efikasno upravljanje u datoj tematskoj oblasti.
 
Strategija predviđa niz različitih podsticaja za uvođenje i primjenu tehnologija koje imaju manje štetan uticaj na životnu sredinu, ali i nova i inovativna rješenja za finansiranje realizacije mjera u ovoj oblasti.
 
Zbog sveobuhvatnosti Strategije i potrebe da se postigne balans između uvođenja novih obaveza/nameta za privredu kroz različite naknade i potrebe finansiranja infrastrukture u svim oblastima životne sredine, neophodno je kontinuirano informisati o strateškim ciljevima Strategije i njihovoj realizaciji s jedne strane, a s druge strane uvijek primjeniti procjenu uticaja propisa na privredu kada se planira uvođenje nove naknade kao nameta na privredu. 
 
- Vodeći se ciljevima Strategije u narednoj godini definisati dugoročni model podsticaja namijenjenih pružanju podrške za implementaciju rješenja energetske efikasnosti, korištenja obnovljivih izvora energije u privredi i domaćinstvima, ponovne upotrebe materijala itd., posebno kako bi se ublažili efekti energetske krize i krize u lancima nabavke i najavljeni udar na elektroenergestki sistem zbog nestašica i poskupljenja drugih energeneta (plin, nafta). 
 
- Identifikovanje sektora u kojima je moguće i nužno uvođenje modela cirkularne ekonomije (npr. proizvodna industrija, poljoprivreda i prehrambena industrija, građevinarstvo, turizam, proizvodnja plastike i ambalaže, industrija tekstila i obuće);
 
- Kreiranje povoljnijih kreditnih linija za uvođenje zelenih tehnologija u poslovne i proizvodne procese;
 
- Podrška privrednicima u prilagođavanju poslovanja modelu cirkularne ekonomije kroz sredstva Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost – prilagođavanje javnog poziva Fonda za prijavu projekata tako da se omogući dobijanje sredstava i za uvođenje cirkularnosti u poslovanju.
 
- Usmjeravanje dostupnih javnih podsticaja i sredstava podrške (Vlada, lokalne samouprave, Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost) u projekte iz privrede koji obuhvataju primjenu zelenih tehnologija, energetski efikasnih rješenja, reciklaže, ponovne upotrebe, korištenja obnovljivih izvora energije, zaštitu prirodnih izvora; 
 
- Definisati sredstva podrške privredi koja će omogućiti uvođenje standarda koji se odnose na zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost (npr. za utopljavanje proizvodnih objekata, zamjenu krovova, postavljanje solarnih panela za proizvodnju energije za sopstvene potrebe, itd.).
 
- Usvojiti Akcioni plan razvoja zelenog turizma s kojim bi se definisala održivost turizma sa aspekta zaštite životne sredine i vrednovanja prirode i okoline, a koja bi sadržavala sljedeće aktivnosti:
- planiranje održivog razvoja i održivo upravljanje destinacijom,
- zaštita, održivo korištenje i upravljanje životnom sredinom, te prirodnom i kulturnom baštinom;
- klimatske promjene – energetska i resursna efikasnost;
- održivi transport i putovanje;
- turizam i održiva proizvodnja i potrošnja (održivi lanci nabavke kojima zeleni turizam razvija tržište za druge zelene proizvode koji se kroz njega plasiraju konačnom potrošaču);
- horizontalne teme edukacije, treninga, umrežavanja; uvođenje standarda kvaliteta, sertifikovanje, marketing.
 
U narednim danima Područna privredna komora Bijeljina objaviće i treći, posljednji tekst u seriji koja se bavi predstavljanjem Prijedloga mjera za program ekonomskih reformi za period 2023 - 2025. godine koji je donijela Privredna komora Republike Srpske.